Redakcja „Forum Artis Rhetoricae” po raz kolejny (por. nr 14–15 z 2008, nr 27 z 2011, nr 28 z 2012, nr 35 z 2013) podejmuje tematykę związków, jakie łączą retorykę i historię. W niniejszym numerze nie będziemy zajmować się kwestiami metodologicznymi — poza recenzją niezwykle ważnej książki Ignacego Lewandowskiego Penu Historicum. Łacińskie traktaty metodologii historii w dawnej Polsce (do końca XVII wieku) (Penu Historicum. Latin treatises on methodology of history in Poland (until the end of the seventeenth century), Wyd. Nauka i Innowacje, Poznań 2014.
Wszystkie teksty są poświęcone omówieniu pewnych kwestii szczegółowych; jednakże każdy z nich wskazuje, jak retoryka „wspomaga” dzieła historiograficzne bądź wiąże się z tekstami, które dla historii miały niezwykle istotne znaczenie. Tekst Magdaleny Hawrysz, Średniopolskie katalogi monarchów i ich związki z retoryką (Middle-Polish catalogues of monarchs and their connections with rhetoric) dotyczy sprawy pozornie banalnej. Katalogi władców, w każdej epoce, spełniały, co najmniej, dwie funkcje. Były po prostu informacją, ale, z drugiej strony, miały istotny charakter można rzec ideologiczny, bowiem określały m.in. znaczenie poszczególnych osób w takim wyliczeniu.
Natomiast praca Pawła Rzewuskiego, „Pacta Conventa” z Bogiem. Studium z teologii politycznej ślubów lwowskich („Pacta conventa” with God. The Study of Political Theological of Lviv Oath), dotyka kwestii niezwykle istotnej, a mianowicie słynnych ślubów lwowskich króla Jana Kazimierza. Sprawa jest, jak się okazuje, nieco zagmatwana, zapewne z tego powodu, iż jest ona i aktem politycznym, i teologicznym. W związku z tym np. dokładny przekaz samych ślubów ma wielkie znaczenie, a ewentualne opuszczenie bądź dodanie jakichś słów może kompletnie wypaczyć (co się zdarzało!) sens samego aktu i politycznego, i religijnego.
Krzysztof Obremski, Ulryk Schober i konceptystyczna sztuka pochwały: „Gratulacje z powodu szczęśliwego ugaszenia pożaru na wsi Strobanda” (Ulrich Schober and conceptistic art of praise: „Congratulations on fortunate fire extinguishment in Stroband’s village”), podejmuje ciekawy wątek przemówienia okolicznościowego, którego dość banalny temat, staje się okazją do wyjątkowo kunsztownej mowy pochwalnej. Pozornie wydaje się, iż kwestie te minęły — gdy tymczasem i dziś, może tylko w bardziej zwięzłej postaci — podobne konceptystyczne podziękowania za ugaszenie pożaru możemy usłyszeć.
Teksty Obremskiego i Hawrysz, acz dotyczą kwestii całkiem odmiennych, przecież pokazują jaką rolę odgrywa w opisie i dużych, i małych wydarzeń historycznych— panegiryk. Sadzę, iż te dwa teksty dobrze uświadamiają problem, przed którym wielokrotnie stajemy gdy analizujemy dawne piśmiennictwo historyczne bądź kwestii historycznych dotyczące, a mianowicie — gdzie przebiega granica pomiędzy rzetelną informacją a encomium. Tekst ostatni, to publikacja, po raz pierwszy, bardzo ciekawego tekstu z czasów rokoszu Zebrzydowskiego, a mianowicie nieznanego z antologii Jana Czubka fragmentu zatytułowanego Discurs szlachcica polskiego. Ten mały fragment jest o tyle interesujący, iż ciekawie zarysowuje kwestię postrzegania przez szlachtę „różnic w wierze” oraz
podnosi problem niezwykle wtedy istotny, a mianowicie „jak rozumieć znaczenie pojęcia konfederacja”? W tekście Jakuba Z. Lichańskiego, Discurs szlachcica polskiego (ok. 1606): analiza sytuacji retorycznej („Discourse of the Polish nobleman” (ca 1606). Analysis of rhetorical situation), poza publikacją tekstu, jest także próbą opisu sytuacji retorycznej, niezwykle zresztą dramatycznej (tekst powstał zapewne na krótko przed wybuchem de facto wojny domowej i, niestety, nie wpłynął na uspokojenie nastrojów po obu stronach).
W dziale recenzji, pod tytułem Wokół metodologii historii / Around the Former Methodology of History jest omawiana książka Ignacego Lewandowskiego Penu Historicum. Łacińskie traktaty metodologii historii w dawnej Polsce (do końca XVII wieku) (Penu Historicum. Latin treatises on methodology of history in Poland (until the end of the seventeenth century), Wyd. Nauka i Innowacje, Poznań 2014. Praca ta jest niezwykle cenna, bowiem zbiera i analizuje traktaty tyczące metodologii historii, jakie powstały w I Rzeczypospolitej do końca wieku XVII. Wbrew pozorom problematyka ta nie jest antykwaryczną, bowiem podnoszone przez omawianych w pracy Lewandowskiego teoretyków problemy są zaskakująco bliskie problemom, z jakimi i my wielokrotnie
dziś się borykamy.
Już po złożeniu numeru Redakcja otrzymała smutną wiadomość o śmierci Profesora Janusza Tazbira. Wyrażamy — w imieniu Redakcji i współpracowników pisma — głęboki żal z powodu odejścia tak świetnego Badacza i w jednym z najbliższych numerów postaramy się zamieścić wspomnienie o Profesorze. Non omnis mortuus est Professor.
Wiadomości tej nie przesłoniła druga — też otrzymana po złożeniu numeru — już radosna, iż odkryto grób Arystotelesa. Informacja ta została podana 26 maja 2016 roku na międzynarodowym kongresie Aristotle 2400 Years, przez greckiego archeologa, Konstantinosa Sismanidisa. Kwestię tę, także i sam kongres, postaramy się przybliżyć w następnych numerach.
Jakub Z. Lichański
Redaktor Naczelny
39 (2014)
