Redakcja „Forum Artis Rhetoricae” kontynuuje tematykę związaną z zastosowaniem
retoryki w edukacji, por. nr 4 (47) 2016, nr 1–4 (48–51) 2017. Kwestie
te systematycznie prezentujemy na łamach pisma, aby dostarczyć pomocy metodycznych
dla nauczycieli, którzy będą realizować nową podstawę programową1.
Powtórzę też, iż obecnie, przy zmianie podstaw kształcenia w szkole średniej,
nie tylko w mniemaniu Redakcji, sprawy edukcji retorycznej wymagają nie tyle
obserwacji, ale dostarczania materiałów o charakterze pomocy metodycznej.
Redakcja rezygnuje z wprowadzania tekstów poruszających kwestie metodologiczne,
a artykuły niosą problematykę związaną z rozwiązywaniem praktycznych
zagadnienień.
Niniejszy numer otwiera bardzo ważny tekst Anny Domagały Kształtowanie
umiejętności retorycznych uczniów w zapisach nowej podstawy programowej
z 14 lutego 2017 roku dla szkoły podstawowej (A Critical Analysis of a New Core
Curriculum (MENiS 2017) for Primary School, Concerning the Elements of Rhetorics).
Tekst ten kontynuuje cykl artykułów poświęconych prezentacji problematyki
retorycznej w zreformowanej polskiej szkole. Nie muszę podkreślać, iż
rola i znaczenie nauczania retoryki, szczególnie obecnie, jest niezwykle istotna,
dzięki tej nauce bowiem uczeń otrzymuje narzędzie ułatwiające mu rozeznanie się
w chaosie informacji, który go otacza.
Artykuł ten nawiązuje do wspominanego już wcześniej cyklu związanego
z prezentacją praktycznych przykładów zastosowania retoryki w edukacji szkolnej.
Z opublikowanymi w poprzednich numerach tekstami autorstwa Agnieszki
i Karoliny Szurek Retoryka w nauczaniu multimediów. Multimedialne „progymnasmata”
(analiza przypadku) (Rhetoric in multimedia teaching. Multimedial
‘progymnasmata’ (case study))3, Barbary Bogołębskiej Obecność progymnasmatów
i form spekulatywno-argumentacyjnych w tekstach literackich i fi lozofi cznych
Leszka Kołakowskiego (Progymnasmata and Speculative-Argumentative Forms
in Literary and Philosophical Texts of Leszek Kołakowski)4 czy Luizy Rzymowskiej
Poszerzanie możliwości stosowania retoryki w edukacji szkolnej (Broadening the applicability
of rhetoric in school education)5. Teksty zamieszczone także w nr. 4 (51)
2017, w tym artykuły Marii Joanny Gondek Techniki doskonalenia krytycznego
myślenia na przykładzie retorycznego ćwiczenia anaskeuē i kataskeuē (Techniques
to improve critical thinking skills on the example of rhetorical exercises anaskeuē
and kataskeuē) oraz Tomasza Grzegorza Jackiewicza Rhetorical Genre Criticism na
lekcjach języka polskiego — studium przypadku (Rhetorical Genre Criticism in Polish
Language Lessons — A Case Study), pokazują, iż możliwe jest wykorzystanie
w edukacji szkolnej w Polsce metod krytyki retorycznej, która w edukacji w USA
jest ważnym narzędziem edukacji zarówno szkolnej, jak i akademickiej.
Dwa kolejne teksty obecnego numeru: Kingi Sygizman-Klimczak oraz Jakuba
Z. Lichańskiego nieco odbiegają od głównego tematu numeru; jednak, jak sądzę,
mogą być przydatne dla nauczycieli w pokazaniu uczniom przydatności narzędzi
retorycznych w opisie różnych dziedzin współczesnego życia. W przywołanej
wcześniej publikacji Framework for Success in Postsecondary Writing… (2011)
czytamy:
All forms of writing involve technologies, whether pen and paper, word processor, video
re corder, or webpage. Research attests to the extensive writing that students produce electronically;
composing in or outside of school, students and instructors can build on these
experiences. As electronic technologies continue to spread and evolve, writers (and teachers)
need to be thought ful, eff ective users who are able to adapt to changing electronic
environments. For example, a writer might be asked to write a traditional essay, compose
a webpage or video, and design a print brochure all based on similar information (Wszelkie
formy pisania obejmują technologie takie jak np.: pióro i papier, edytor tekstu, rejestrator
wideo lub strona internetowa. Badania potwierdzają, że uczniowie najczęściej korzystają
z elektronicznych „metod pisania”; w nauce kompozycji (=nauce pisania) w szkole lub poza
nią, uczniowie i instruktorzy (=nauczyciele) mogą korzystać z tych doświadczeń. Ponieważ
technologie elektroniczne wciąż się rozprzestrzeniają i ewoluują, pisarze (i nauczyciele)
muszą być przemyślnymi, efektywnymi użytkownikami, którzy są w stanie dostosować się
do zmieniających się środowisk elektronicznych. Na przykład autor może zostać poproszony
o napisanie tradycyjnego eseju, skomponowanie strony internetowej lub fi lmu wideo
i zaprojektowanie broszury drukowanej na podstawie podobnych informacji).
Jak sądzę, uwaga ta — acz wypowiedziana w 2011 roku — powinna być i dla
nas pewną sugestią co do sposobu nauczania w szkole m.in. umiejętności pisania6.
Warto też uważnie przeczytać artykuł recenzyjny autorstwa Agnieszki Szurek
nt. książki Liz Stanley, Th e Racialising Process. Whites Writing Whiteness in Letters,
South Africa 1770s–1970s, 2017. Mimo iż dotyczy ona kwestii dla nas całkowicie
egzotycznych (Afryka Południowa, i to poczynając od schyłku XVIII w.!)
i pozornie kompletnie obcych, to pokazuje zarazem jak postępować z dokumentami
prywatnymi — listami, notatkami i pamiętnikami zwykłych, niewybitnych
osób: farmerów i ich rodzin, misjonarzy, misjonarek, kupców, urzędników itp. Takie
badania, o jakich piszą i Liz Stanley, i Agnieszka Szurek, dostarczają wiele ważkiego
materiału, który świetnie uzupełnia źródła historyczne, dostarczające nam
wiadomości o realiach życia czy warunkach gospodarczych, ale przede wszystkim
świadectwo postaw, poglądów i przekonań. Przypomina to nieco projekty, które
nauczycielom są zapewne znane, jak tzw. historia mówiona. Jest to jednak materiał
na inne rozważania, którym zapewne warto będzie poświęcić osobne studium.
Zwracam uwagę także na ważne sprawozdanie z Drugiej poznańskiej debaty
z okazji Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego współorganizowanej przez
Miasto Poznań oraz Radę Języka Polskiego przy Prezydium PAN, która odbyła
się 22 lutego 2018 r. Sprawozdanie przygotowała Gabriela Świerczewska: Druga
poznańska debata z okazji Międzynarodowego Dnia Języka Ojczystego współorganizowana
przez Miasto Poznań oraz Radę Języka Polskiego przy Prezydium PAN
(Second Poznań Debate on the Occasion of the International Day of Mother / Native
Language co-organized by the City of Poznań and the Polish Language Council at
the Presidium of the Polish Academy of Sciences (PAN)). Za sprawozdanie niech
posłuży zakończenie tekstu:
Próbę podsumowania debaty podjął […] Jacek Bocheński, który zwrócił uwagę na trudne
dla funkcjonowania autorytetów czasy; czasy wrogie wobec autorytetów, mające w pogardzie
ideę elit. Nie szanuje się więc naukowców, bo wiedzę można zdobyć z Internetu; nie
szanuje się sędziów, bo tworzą grupę „kolesi”; nie szanuje się lekarzy, bo są skostniałymi
głupcami. Jedynym ocalałym autorytetem jest, zdaniem Bocheńskiego, autorytet językoznawców.
A zatem ich praca, ochrona polszczyzny, jest obowiązkiem obywatelskim, patriotycznym
i humanistycznym. Przy tej okazji Jacek Bocheński złożył hołd zmarłemu przed
kilkoma miesiącami prof. Waleremu Pisarkowi, wspaniałemu człowiekowi i wielkiemu
humaniście.
Iurare in verba magistri — rzec trzeba!
Niestety — w trakcie pracy nad niniejszym numerem Redakcja otrzymała informacje,
iż 15 stycznia 2017 zmarła w Warszawie Pani Profesor Barbara Otwinowska.
Dla wszystkich badaczy retoryki jest to olbrzymia strata; mimo że od
kilku lat Pani Profesor poświęciła się utrwalaniu pamięci o działalności środowisk
kombatanckich, szczególnie kobiet-więźniów politycznych7, to dla nas, retorów,
pozostaje w pamięci jako wielce zasłużona badaczka na polu retoryki, dla wielu
z nas — nauczycielka i mistrzyni. W jednym z najbliższych numerów postaramy
się zamieścić artykuł poświęcony Pani Profesor jako właśnie badaczce retoryki.
Redaktorzy mają nadzieję, iż pismo, tak jak dotąd kwartalnik, będzie służyć
integrowaniu środowiska miłośników retoryki oraz propagowaniu tej wspaniałej
nauki. Zawsze jednak w duchu Platońskiej idei kalokagathia.
Jakub Z. Lichański
Redaktor Naczelny
48 (2017)
